INFOdoradca+ Informacje o zawodach - Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Operator pociągowy 831208

• Operator.
• Operator handlowy.

W Międzynarodowym Standardzie Klasyfikacji Zawodów ISCO-08 odpowiada grupie:

• 8312 Railway brake, signal and switch operators.

Według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007):

• Sekcja H – Transport i gospodarka magazynowa.

Notka metodologiczna

Opis informacji o zawodzie opracowano na podstawie:

• analizy źródeł (akty prawne, klasyfikacje krajowe, międzynarodowe) oraz źródeł internetowych,
• analizy opisu zawodu zamieszczonego w wyszukiwarce opisów zawodów na Wortalu Publicznych Służb Zatrudnienia,
• badań ankietowych prowadzonych w projekcie INFODORADCA+ w marcu 2019 r.,
• zebranych opinii od recenzentów, członków panelu ewaluacyjnego oraz zespołu ds. walidacji i jakości informacji o zawodach.

Autorzy i eksperci opiniujący

Zespół Ekspercki:

• Robert Będziński – Doradca Consultants Ltd. Sp. z o.o., Gdynia.
• Hanna Federowicz – PKP Polskie Linie Kolejowe SA Centrala, Warszawa.
• Stanisław Gałązka – PKP Cargo SA, Warszawa.

Zespół ds. walidacji i jakości informacji o zawodzie:

• Sebastian Bieszke – Doradca Consultants Ltd. Sp. z o.o., Gdynia.
• Wojciech Gostomski – Doradca Consultants Ltd. Sp. z o.o., Gdynia.
• Joanna Gralak-Merchel – Doradca Consultants Ltd. Sp. z o.o., Gdynia.
• Katarzyna Skoczylas – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.
• Krzysztof Symela – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.

Recenzenci:

• Marek Szczypior – PKP Intercity SA Gdynia.
• Grzegorz Śliwiński – Jastrzębska Spółka Węglowa SA KWK „Budryk", Ornontowice.

Panel ewaluacyjny – przedstawiciele partnerów społecznych:

• Janusz Figurski – Regionalna Organizacja Pracodawców w Częstochowie – Konfederacja Lewiatan, Częstochowa.
• Elżbieta Próchenko – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 6 w Siedlcach, Siedlce.

Data (rok) opracowania opisu informacji o zawodzie: 2019 r.

Operator pociągowy sprawdza składy przybyłych i wyprawianych pociągów pod względem zgodności dokumentów przewozowych ² z wykazami wagonów w składzie pociągów ²⁹ oraz ze stanem faktycznym na torach stacyjnych. Prowadzi dokumentację związaną z pobytem wagonu na stacji.

Opis pracy

Operator pociągowy sprawdza składy pociągów wjeżdżających na stację kolejową ²⁴ pod względem zgodności dokumentów przewozowych z przesyłanym towarem. Zabezpiecza wagony ładowne ²⁷, w których ujawniono brak lub uszkodzenie plomb. Dokonuje oględzin wagonów przybyłych pod względem gospodarki wagonowej ⁴ oraz stanu technicznego. Kwalifikuje i oznakowuje wagony do wyłączenia z eksploatacji (mycia, odkażania, naprawy bieżącej itd.). Sporządza polecenia na wykonanie pracy manewrowej ¹⁸.

Ocenia stan techniczny i oznakowanie wagonów przed ich dopuszczeniem do przewozu. Przygotowuje składy towarowe do wyprawienia ich w drogę pod względem handlowym. Sprawdza poprawność załadunku i zabezpieczenia przyjmowanej do przewozu przesyłki. Sporządza wykaz wagonów w składzie pociągu i zgodnie z tym wykazem kompletuje listy przewozowe ⁹, a także pozostałe dokumenty. Po każdej dobie sporządza sprawozdanie z pracy wagonów.

Sposoby wykonywania pracy

Operator pociągowy wykonuje działania polegające m.in. na:

• przyjmowaniu pociągu wjeżdżającego na stację (odbieraniem dokumentów od maszynisty i sprawdzaniu zgodności danych z listu przewozowego z informacjami zawartymi na wagonach),
• dokonywaniu oględzin technicznych ¹⁵ i handlowych ¹⁴ wagonów i ładunków,
• zabezpieczaniu i plombowaniu drzwi wagonów ładownych, w których ujawniono brak lub uszkodzenie plomb,
• przekazywaniu listów przewozowych wagonów loco ²⁶ do kasy towarowej ⁸,
• prowadzeniem dokumentacji związanej z pracą stacji i punktów ładunkowych ¹⁹,
• zgłaszaniu do ekspedycji kolejowej ³ wagonów wymagających przeładunku ²⁸, poprawy ładunku ¹⁷ lub wymagających regulacji handlowej ²⁰,
• prowadzeniu sprawozdawczości dotyczącej pracy wagonów na podstawie sporządzonej dokumentacji obrotu wagonów i towarów na stacji,
• kompletowaniu i przechowywaniu dokumentów przewozowych dla uruchamianych pociągów towarowych oraz pojedynczych wagonów włączanych do pociągu.

Więcej szczegółowych informacji znajduje się w sekcjach: 3.1. Zadania zawodowe oraz 3.2 i 3.3. Kompetencje zawodowe.

Warunki pracy

Operator pociągowy pracuje przeważnie w pomieszczeniu biurowym, które posiada oświetlenie dzienne i sztuczne oraz instalacje klimatyzacyjne (lub wentylacyjne). W trakcie czynności związanych z przyjmowaniem lub wyprawianiem pociągów ze stacji operator pociągowy pracuje w terenie w obszarze infrastruktury kolejowej. Zakres jego pracy wymaga poruszania się w obrębie stacji bądź rejonu wyznaczonego regulaminem technicznym stacji ²¹, bocznicy ¹.

Praca wykonywana jest zarówno w pozycji siedzącej (w biurze), jak i stojącej (w terenie), w zmiennych warunkach atmosferycznych, w różnych godzinach w ciągu doby. Praca w zawodzie operator pociągowy jest pracą całoroczną.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.1. Możliwości podjęcia pracy w zawodzie.

Wykorzystywane maszyny i narzędzia pracy

Operator pociągowy w działalności zawodowej wykorzystuje m.in.:

• sprzęt komputerowy (w tym: komputer, monitor i drukarkę) z niezbędnym oprogramowaniem,
• faks,
• telefon,
• radiotelefon,
• zegar,
• przybory sygnałowe,
• plomby, druty, plombownicę,
• worki na dokumenty przewozowe.

Organizacja pracy

Operator pociągowy, w zależności od charakteru przedsiębiorstwa, pracuje w systemie jedno-, dwu- lub trzyzmianowym, w wymiarze 8 godzin dziennie lub też w równoważnym systemie pracy ²³. Czas pracy często jest dostosowany do wymogów realizowanych zadań. Operator pociągowy wykonuje swoje obowiązki służbowe również w niedziele i święta oraz w nocy. Zatrudniany jest na podstawie umowy o pracę.

Praca w zawodzie operator pociągowy odbywa się w obszarze wyznaczonym regulaminem stacji lub bocznicy i nadzorowana jest przez naczelnika sekcji lub menagera ds. jakości. Pracuje samodzielnie, jednak ze względu na stałe kontakty z ludźmi, wykonywana przez niego praca ma charakter zespołowy. Współpracuje ze służbami handlowymi i ruchowymi (m.in. dyżurnym ruchu, rewidentem, ustawiaczem, ekspedytorem, kasjerem towarowym oraz innymi pracownikami w zależności od potrzeb w konkretnej sytuacji, np. mechanikami taboru, pracownikami ochrony kolei). Ze współpracownikami porozumiewa się bezpośrednio lub poprzez radiotelefon.

Praca w zawodzie operator pociągowy nie wymaga wyjazdów służbowych. W większości przypadków należy do rutynowych, ale zdarzają się sytuacje, w których pracownik musi rozwiązać problem.

Zagrożenia mające wpływ na bezpieczeństwo pracy człowieka

Operator pociągowy narażony jest m.in. na:

• nadmierny hałas mogący wywoływać np. agresję,
• czynniki psychofizyczne, do których zalicza się obciążenie fizyczne oraz obciążenie nerwowo-psychiczne (obciążenie umysłu, obciążenie emocjonalne – stres),
• zespół stresu przewlekłego,
• możliwość potknięcia się na międzytorzu ¹⁰ przy sprawdzaniu składu pociągu,
• stłuczenie, zranienie przy oględzinach wagonów czy przesyłek,
• działanie materiałów niebezpiecznych w przypadku uszkodzenia przesyłki,
• najechanie przez pojazd kolejowy,
• porażenie prądem z sieci trakcyjnej,
• stres związany z koniecznością zachowania wzmożonej uwagi, odpowiedzialnością za wykonywane zadania i możliwością podjęcia błędnych decyzji,
• choroby związane z pracą w zmiennych warunkach atmosferycznych.

Do występujących w zawodzie chorób możemy zaliczyć:

• choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa,
• zmiany reumatyczne,
• przeciążenie mięśni i stawów,
• choroby narządu słuchu,
• zmiany chorobowe zachodzące w organizmie spowodowane pracą w nocy,
• przewlekłe choroby układu nerwowego,
• przewlekłe choroby narządu wzroku.

Wymagania psychofizyczne

Dla pracownika wykonującego zawód operator pociągowy ważne są:

w kategorii wymagań fizycznych

• ogólna wydolność fizyczna,
• sprawność układu krążenia,
• sprawność układu oddechowego,
• sprawność układu kostno-stawowego,
• sprawność układu mięśniowego,
• sprawność narządu wzroku,
• sprawność narządu słuchu,
• sprawność zmysłu węchu,
• sprawność narządów równowagi;

w kategorii sprawności sensomotorycznych

• ostrość słuchu,
• ostrość wzroku,
• rozróżnianie barw,
• widzenie stereoskopowe (widzenie głębi umożliwiające ocenę odległości),
• zmysł równowagi,
• powonienie,
• koordynacja wzrokowo-ruchowa,
• szybki refleks,
• spostrzegawczość;

w kategorii sprawności i zdolności

• koncentracja uwagi,
• podzielność uwagi,
• dobra pamięć,
• zdolność do przestrzegania reguł, przepisów i standardów,
• współdziałanie i współpraca w zespole (grupie),
• rozumowanie logiczne,
• zdolność podejmowania szybkich i trafnych decyzji,
• uzdolnienia organizacyjne,
• zdolność utrzymywania pozytywnych relacji ze współpracownikami;

w kategorii cech osobowościowych

• gotowość do pracy w warunkach monotonnych,
• gotowość do pracy w różnych warunkach środowiskowych,
• komunikatywność,
• odpowiedzialność za działania zawodowe,
• odpowiedzialność proekologiczna,
• samodzielność,
• samokontrola,
• systematyczność,
• kontrolowanie własnych emocji,
• rzetelność,
• dokładność,
• dbałość o jakość pracy,
• dbałość o czystość i porządek,
• gotowość do wprowadzania zmian.

Więcej informacji znajduje się w sekcjach: 3.4. Kompetencje społeczne, 3.5. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu.

Wymagania zdrowotne

Do pracy w zawodzie operator pociągowy wymagany jest dobry ogólny stan zdrowia, sprawność fizyczna, dobry wzrok oraz słuch. Pod względem wydatku energetycznego praca w tym zawodzie należy do lekko ciężkich. Nie występują w niej specyficzne obciążenia umysłowe.

Przeciwwskazaniami do wykonywania tego zawodu są m.in.:

• wady wzroku w stopniu uniemożliwiającym korekcję za pomocą okularów,
• astygmatyzm,
• daltonizm,
• wady słuchu,
• zaburzenia równowagi oraz padaczka,
• zaburzenia układu krążenia.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.4. Możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zawodzie.

Wykształcenie niezbędne do podjęcia pracy w zawodzie

Obecnie (2019 r.) do wykonywania pracy w zawodzie operator pociągowy niezbędne jest wykształcenie na poziomie branżowej szkoły I stopnia (dawniej zasadnicza szkoła zawodowa), a preferowane jest wykształcenie średnie w zawodzie pokrewnym (szkolnym) technik transportu kolejowego.

Tytuły zawodowe, kwalifikacje i uprawnienia niezbędne/preferowane do podjęcia pracy w zawodzie

Podjęcie pracy w zawodzie operator pociągowy ułatwia:

• posiadanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie szkolnym pokrewnym technik transportu kolejowego, uzyskanego po zdaniu egzaminu organizowanego przez Okręgowe Komisje Egzaminacyjne,
• ukończenie kwalifikacyjnego kursu zawodowego i zdanie egzaminu organizowanego przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną, potwierdzającego kwalifikację cząstkową AU.46 Organizacja i prowadzenie ruchu pociągów i AU.47 Planowanie i realizacja przewozów kolejowych, wyodrębnione w zawodzie technik transportu kolejowego.

Dodatkowymi atutami przy zatrudnianiu operatora pociągowego są:

• suplement Europass (w języku polskim i angielskim), wydawany na prośbę zainteresowanego przez Okręgowe Komisje Egzaminacyjne (do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe),
• posiadanie certyfikatów i świadectw potwierdzających znajomość zagadnień z zakresu budowy wagonów, zagadnień związanych z gospodarką wagonową, procesem technologicznym stacji,
• posiadanie certyfikatów potwierdzających umiejętności obsługi komputera,
• posiadanie certyfikatu znajomości języka angielskiego na poziomie umożliwiającym posługiwanie się dokumentacją przewozową.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.2. Instytucje oferujące kształcenie, szkolenie i/lub potwierdzanie kompetencji w ramach zawodu.

Możliwości rozwoju zawodowego i awansu

Pracownik w zawodzie operator pociągowy może:

• rozpocząć pracę od stanowiska pomocnika, a następnie, wraz z nabyciem doświadczenia zawodowego, awansować na samodzielne stanowisko,
• po nabyciu dalszego doświadczenia zawodowego, przy posiadaniu dobrych zdolności i umiejętności organizacyjnych oraz predyspozycji do pracy z ludźmi – awansować na stanowisko dyżurnego ruchu, następnie dyspozytora ruchu kolejowego oraz stanowiska kontrolne w nadzorze ruchu kolejowego np. instruktor ruchu, kontroler ruchu, a także na stanowiska kierownicze w instytucjach związanych z ruchem kolejowym,
• dalej kształcić się w szkole branżowej II stopnia lub technikum, np. w zawodzie technik transportu kolejowego, a po zdaniu matury kontynuować naukę w szkole wyższej np. na kierunkach np.: transport kolejowy, transport oraz logistyka, logistyka i spedycja w transporcie kolejowym, eksploatacja transportu kolejowego i awansować na stanowisko kierownicze wyższego szczebla,
• doskonalić swoje umiejętności, uczestnicząc w branżowych szkoleniach,
• rozwijać swoje kompetencje poprzez udział w kształceniu i/lub szkoleniu w zawodach pokrewnych.

Możliwości potwierdzania kompetencji

Obecnie (2019 r.) w zawodzie operator pociągowy nie ma możliwości potwierdzania kompetencji zawodowych w edukacji formalnej.

Istnieje możliwość potwierdzania (przed Okręgową Komisją Egzaminacyjną) kompetencji przydatnych do wykonywania zawodu operator pociągowy w zawodzie pokrewnym (szkolnym) technik transportu kolejowego, w zakresie kwalifikacji AU.46 Organizacja i prowadzenie ruchu pociągów i AU.47 Planowanie i realizacja przewozów kolejowych (technik transportu kolejowego).

Pracodawcy we własnym zakresie prowadzą dla pracowników szkolenia specjalistyczne wymagane dla kandydatów na stanowisko operatora pociągowego. Szczegółowy sposób uzyskiwania kwalifikacji do wykonywania pracy na stanowisku operatora pociągowego jest zależny od wymagań określonych przez pracodawców w przepisach lub instrukcjach wewnętrznych.

Więcej informacji można uzyskać w Bazie Usług Rozwojowych https://uslugirozwojowe.parp.gov.pl oraz Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

Osoba zatrudniona w zawodzie operator pociągowy może rozszerzać swoje kompetencje zawodowe w zawodach pokrewnych:

Pracownik w zawodzie operator pociągowy wykonuje różnorodne zadania, do których należą w szczególności:

• Z1 Obserwowanie wjazdu pociągów kończących bieg na stacji i dokonywanie oględzin techniczno-handlowych przybyłych wagonów.
• Z2 Kwalifikowanie i oznakowywanie wagonów ¹⁶ oraz sporządzanie poleceń wykonania pracy manewrowej i wykazów zdawczych ³⁰.
• Z3 Przygotowywanie pociągów do odjazdu.
• Z4 Prowadzenie dokumentacji związanej z gospodarką wagonami towarowymi.
• Z5 Zgłaszanie do ekspedycji towarowej wagonów wymagających przeładunku lub poprawy ładunku.

Kompetencja zawodowa Kz1: Przyjmowanie, sprawdzanie i odprawianie pociągów obejmuje zestaw zadań zawodowych Z1, Z2, Z3, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Kompetencja zawodowa Kz2: Wykonywanie czynności związanych z gospodarką wagonami towarowymi i wykrytymi nieprawidłowościami obejmuje zestaw zadań zawodowych Z4, Z5, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Pracownik w zawodzie operator pociągowy powinien posiadać kompetencje społeczne niezbędne do prawidłowego i skutecznego wykonywania zadań zawodowych.

W szczególności pracownik jest gotów do:

• Ponoszenia odpowiedzialności za powierzone zadania zawodowe.
• Podejmowania współpracy w zorganizowanych warunkach w zakresie przyjmowania i wyprawiania pociągów pod względem handlowym.
• Dbałości o prawidłowy obrót dokumentów przewozowych towarzyszących całemu procesowi przewozowemu.
• Oceniania skutków podejmowanych przez siebie decyzji w kontekście zachowania bezpieczeństwa jazdy pociągów i procesu technologicznego stacji.
• Kierowania się zasadami zgodnymi z etyką zawodową.
• Zachowywania wysokiej kultury osobistej i komunikatywności.
• Sprawdzania jakości własnej pracy podczas wykonywania zadań zawodowych.

Pracownik powinien mieć zdolność właściwego wykonywania zadań zawodowych i predyspozycje do rozwoju zawodowego. Dlatego wymaga się od niego odpowiednich kompetencji kluczowych. Zostały one zilustrowane w formie profilu (rys. 1) ukazującego ważność kompetencji kluczowych dla zawodu operator pociągowy.

Rys. 1. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu operator pociągowy

Uwaga:

Wykaz kompetencji kluczowych opracowano na podstawie wykazu stosowanego w Międzynarodowym Badaniu Kompetencji Osób Dorosłych − projekt PIAAC (OECD).

Kompetencje zawodowe pracownika w zawodzie operator pociągowy nawiązują do opisów poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji.

Opis zawodu, zadań zawodowych i wymagań kompetencyjnych może stanowić materiał informacyjny dla przygotowania (lub aktualizacji) opisów kwalifikacji wprowadzanych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK). Więcej informacji:

• Zintegrowany System Kwalifikacji: https://www.kwalifikacje.gov.pl
• Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji: https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

Podjęcie pracy w zawodzie operator pociągowy możliwe jest m.in. w:

• organizacjach będących zarządcami linii kolejowych ³¹ oraz użytkownikami bocznic kolejowych,
• kolejowych przedsiębiorstwach przewozowych pasażerskich i towarowych, w tym również w infrastrukturze kolei wąskotorowej.

Obecnie (2019 r.) według Barometru zawodów zawód operator pociągowy należy do zawodów deficytowych.

Kształcenie

Obecnie (2019 r.) w ramach systemu edukacji zawodowej w Polsce nie prowadzi się kształcenia kandydatów do pracy w zawodzie operator pociągowy.

Kształcenie w zawodzie pokrewnym technik transportu kolejowego oferują branżowe szkoły II stopnia i technika.

Możliwe jest również uczestnictwo w kwalifikacyjnych kursach zawodowych (dla dorosłych) w ramach kwalifikacji: AU.46 Organizacja i prowadzenie ruchu pociągów, AU.47 Planowanie i realizacja przewozów kolejowych (właściwej dla zawodu technik transportu kolejowego), które mogą organizować:

• publiczne szkoły prowadzące kształcenie zawodowe,
• niepubliczne szkoły posiadające uprawnienia szkół publicznych, prowadzące kształcenie zawodowe,
• publiczne i niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego,
• instytucje rynku pracy prowadzące działalność edukacyjno-szkoleniową,
• podmioty prowadzące działalność oświatową na podstawie ustawy Prawo przedsiębiorców.

Potwierdzenie kwalifikacji AU.46 i AU.47 prowadzą (również w trybie eksternistycznym) Okręgowe Komisje Egzaminacyjne.

Osoby, które uzyskały powyższe kwalifikacje, mają możliwość otrzymania również suplementu Europass (w języku polskim i angielskim), wydawanego na prośbę zainteresowanego przez Okręgowe Komisje Egzaminacyjne (do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe), co ma istotne znaczenie w przypadku poszukiwania pracy za granicą.

Szkolenie

W większości przypadków przygotowanie zawodowe w celu uzyskania kwalifikacji wymaganych na stanowisko operator pociągowy organizuje pracodawca. Jeżeli pracodawca nie ma możliwości zorganizowania przygotowania zawodowego w swoim przedsiębiorstwie, zawiera umowę z innym pracodawcą lub wyspecjalizowaną jednostką szkoleniową.

Pracownik zatrudniony w zawodzie operator pociągowy może ukończyć szkolenia organizowane przez:

• pracodawców na własne potrzeby,
• instytucje branżowe,
• wyspecjalizowane ośrodki doskonalenia zawodowego.

Przykładowa tematyka szkoleń może dotyczyć:

• prawa przewozowego,
• przepisów ładowania i mocowania ładunków,
• wytycznych postępowania przy przewozie koleją towarów niebezpiecznych,
• ładunków ponadgabarytowych,
• systemów informatycznych wspomagających jego pracę.

Organizatorzy tych szkoleń potwierdzają uzyskane przez uczestników kompetencje stosownymi certyfikatami/zaświadczeniami.

Wynagrodzenie (2019 r.) osób pracujących w zawodzie operator pociągowy najczęściej zawiera się w przedziale od 2600 zł do 4300 zł brutto miesięcznie w przeliczeniu na jeden etat.

Poziom wynagrodzeń osób wykonujących zawód operator pociągowy uzależniony jest również od:

• wykształcenia, doświadczenia zawodowego i posiadanych kwalifikacji,
• dyspozycyjności (możliwości wyjazdów),
• zakresu odpowiedzialności (praca jako samodzielny specjalista, członek zespołu w większej firmie),
• szczegółowego zakresu zadań,
• sytuacji na lokalnym rynku pracy,
• regionu Polski i wielkości aglomeracji,
• koniunktury i zapotrzebowania na rynku usług w transporcie kolejowym.

W zawodzie operator pociągowy możliwe jest zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami.

Warunkiem niezbędnym do zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w zawodzie jest identyfikacja indywidualnych barier i dostosowanie technicznych i organizacyjnych warunków środowiska oraz stanowiska pracy do potrzeb zatrudnienia osób:

• z dysfunkcją narządu wzroku (04-O), jeśli posiadana wada jest skorygowana odpowiednimi szkłami optycznymi lub soczewkami kontaktowymi, które zapewnią ostrość widzenia bez znacznego ograniczenia pola widzenia,
• z dysfunkcją narządu słuchu (03-L), jeśli posiadana wada jest skorygowana implantem lub aparatem słuchowym.